Makanan Tradisi Kaum Kadazandusun di Sabah
Keunikan
dan kepelbagaian makanan tradisi yang diperkenalkan oleh masyarakat
tempatan Sabah hari
ini merupakan salah satu keistimewaan yang terdapat di negeri di bawah bayu ini.
Dalam entri ini, saya menyenaraikan beberapa makanan tradisi bagi suku kaum
kadazandusun.
Hinava
Hinava
Hinava merupakan
salah satu hidangan tradisional istimewa bagi suku kaum KadazanDusun
di Sabah. Ia merupakan hidangan yang dihasilkan daripada isi ikan segar yang
dicampurkan dengan biji buah bambangan yang telah diparut, cili merah, halia,
bawang merah , limau kapas dan garam. Isi ikan tersebut tidak perlu dimasak
kerana ia akan masak dengan menggunakan perahan jus limau samada menggunakan
limau nipis ataupun limau kasturi (menyerupai shushi). Terdapat pelbagai jenis
ikan yang boleh digunakan, tetapi biasanya isi ikan tenggiri, sungguhpun isi
ikan yu juga boleh digunakan. Selain itu isi sotong atau udang juga boleh
digunakan bagi penyediaan Hinava ini.
Noomsom
ikan (sada) tuhau (sejenis ulam)
bambangan (buah)
Noonsom dikenali
sebagai jeruk dalam Bahasa Malaysia. Terdapat beberapa jenis Noonsom
dalam masakan Kadazandusun, antara yang paling popular ialah Noonsom Sada
(Ikan), Noonsom Tuhau (ulam) dan Noonsom Bambangan (buah).
Noonsom Sada - Ikan yang
digunakan ialah jenis ikan air tawar, dibersihkan dan dijeruk menggunakan isi
buah Pangi (ditumbuk ), nasi dan garam. Kesemua bahan tersebut akan dicampur dan
diisi ke dalam bekas botol/tajau kecil dan biarkan selama sepuluh atau dua belas
hari sebelum dihidangkan.
Noonsom Bambangan - Isi
Buah Bambangan dihiris dan dicampur dengan biji buah bambangan yang telah
diparut dan sedikit garam. Apabila kesemua bahan dicampurkan, isikan ke dalam
bekas botol atau tajau kecil dan biarkan selama seminggu sebelum dimakan.
Noonsom Tuhau - Isi Tuhau
(sejenis tumbuhan) dihiris halus dan dijeruk dengan cuka, garam dan cili
merah. Apabila kesemua bahan telah dicampurkan, isikan ke dalam bekas botol dan
biarkan beberapa minit sebelum dihidangkan.
Pinaasakan
Pinaasakan merupakan
sejenis hidangan yang dihasilkan dengan menggunakan isi ikan (ikan air
tawar/ikan air laut). Ikan akan dibersihkan dan dicampur dengan sedikit biji
kunyit dan halia yang telah ditumbuk, sedikit biji asam jawa atau buah asam
'takob-bakob' , garam, serbuk perasa dan sedikit air. Kemudian ia akan
dipanaskan sehingga mendidih sehingga air hampir kering.
Bosou
Bosou atau
juga dikenali sebagai Tonsom merupakan salah satu merupakan
salah satu hidangan sampingan tradisional istimewa bagi suku
kaum Kadazan-Dusun, Sabah. Bosou merupakan makanan
tradisi yang menyerupai perkasam atau 'jeruk'. Bagi suku kaum Ranau, ia dikenali
sebagai 'tinamba'. Bosou biasanya dihasilkan dari ikan
Kepayang atau daripada daging mentah hasil perburuan.
Cara
Pembuatan:
Bosou disediakan daripada
daging atau ikan mentah yang akan digaul bersama-sama dengan nasi putih, garam,
dan buah. Ia juga boleh ditambah dengan buah nangka, nenas muda, dan tuhau bagi
menambah perisa. Batang pisang atau 'polod' juga kadang-kala dicampurkan kepada
bosou ini. Pangi iaitu sejenis bahan pengawet juga boleh ditambah untuk
mengelakkannya daripada menjadi basi dan berbau busuk.
Campuran ini kemudiannya
akan diperam di dalam bekas dan ditutup rapat selama seminggu atau sehingga
betul-betul telah masak sebelum dapat dimakan. Sekiranya nasi yang digunakan
baru di masak, campuran itu akan dibiarkan sehingga mencapai suhu bilik sebelum
disimpan. Bosou biasanya disimpan dalam bekas tertutup kemas dan kedap
udara.
Oleh kerana bosou mempunyai
bau yang kuat, biasanya bekas menyimpan bosou dibuat kedap udara. Ini bagi
mengelakkan ia menarik dan dicemari lalat dan bagi mengelakkan pertumbuhan
fungi. Bekas tradisi bagi menyimpan bosou adalah botol berbentuk labu yang
ditutup dengan lilin lebah. Bekas tradisi lain termasuk kakanan (tajau), tetapi
kini ia telah digantikan dengan bekas plastik dan botol kaca. Biasanya bosou
disimpan selama lima sehingga tujuh hari sebelum dihidangkan.
Bosou boleh dihidangkan
begitu sahaja atau dimasak terlebih dahulu. Bosou biasanya dimasak bagi
menghilangkan bau dan bagi menambah perisanya. Bawang, cili , dan bahan lain
boleh ditambah bagi menambah perisa semasa memasak. Asasnya, masakan kaum dusun
ini adalah makanan yang direbus sahaja. Kebanyakan masyarakat Dusun menggemari
sayur-sayuran segar sebagai hidangan yang dinikmati bersama nasi putih bersama
bosou ini, sama seperti hidangan budu atau tempoyak yang terdapat di semenanjung
Malaysia.
Tuhau
batang tuhau
hidangan boleh
juga dijual
Tuhau adalah
sejenis makanan tradisional kaum Kadazan-Dusun yang diperbuat daripada
tumbuhan E. coccinea (nama saintifik). Tuhau
banyak terdapat di Tambunan, Ranau dan Keningau, Sabah.
Batang tuhau yang baru
diambil akan dihiris atau dihancurkan. Biasanya tuhau akan dicampurkan dengan
cili merah dan cuka untuk menambahkan rasanya. Tuhau boleh dihidang sebagai
makanan tambahan pada bila-bila masa.
Sup Manuk Lihing (Sup
Ayam Lihing)
Sup Manuk Lihing atau lebih
dikenali sebagai 'Sup Ayam Lihing' dalam Bahasa Melayu merupakan
sejenis hidangan tradisional istimewa bagi suku kaum Kadazan-Dusun, Sabah.
Bahan yang diperlukan ialah
seekor ayam kampung , sejenis minuman keras yang lebih dikenali 'Lihing' di
kalangan kaum Kadazandusun dan hirisan halia.
Cara menyediakan, rebus
daging ayam yang telah dipotong dengan setengah cawan lihing , hirisan
halia, garam dan serbuk perasa. Biarkan ia mendidih sehingga daging ayam
betul-betul lembut sebelum dihidangkan.